Το μέσον το ιδεατό (1)

Αντίληψη

Μεταφράζεται ως «μια σύνθετη λειτουργία με την οποία ο άνθρωπος αποκτά γνώση της πραγματικότητας, είτε άμεσα με τις αισθήσεις του είτε έμμεσα με παρέμβαση του λογικού». (Μεγαλείο η ελληνική γλώσσα, μόνο με αυτή τη λέξη να καταπιαστείς μπορείς να βρεις απαντήσεις στα κύρια θεμελιώδη ερωτήματα.)

Θα αρχίσω με την παραδοχή (από τη μετάφραση) ότι η πραγματικότητα δεν έχει να κάνει μόνο με όσα αντιλαμβανόμαστε με τις πέντε αισθήσεις μας, υπάρχει και μία άλλη, αυτή που μπορείς να καταλάβεις ότι κάποιος σου λέει ψέματα την ώρα που οι αισθήσεις σου σε ενημερώνουν ότι σου λέει αλήθεια.

Για όσα πράγματα αντιλαμβανόμαστε «έμμεσα με παρέμβαση του λογικού» δεν υπάρχει απόδειξη! (Κι από εδώ αρχίζει το μπλέξιμο.)

Τόνοι μελάνι (και πριν το μελάνι φαιά ουσίας) έχουν σπαταληθεί στην προσπάθεια να φανερωθούν τα αφανέρωτα (να επεξηγηθούν ή να αποδειχτούν), κάτι που δεν έχει γίνει κατορθωτό ακόμη μέχρι σήμερα! Γιατί; Γιατί η απόδειξη χρειάζεται τα μάτια και τ’ αυτιά!

Γίνεται να γίνει το έμμεσο άμεσα αντιληπτό;

«Πίστευε και μη ερεύνα» λένε οι γραφές. Καλείται στα τυφλά δηλαδή να πιστέψει ο άνθρωπος. Κάτι που μπορεί να συμβεί, μόνο όμως όταν βρίσκεται σε απόγνωση. Χωρίς απόγνωση το «πίστευε και μη ερεύνα» δεν βρίσκει καμία εφαρμογή.

Από τη μία με τα μάτια δεν μπορεί να δει το έμμεσο ο άνθρωπος και από την άλλη γνωρίζει ότι και κάτι άλλο υπάρχει, και είναι ο λόγος που βολοδέρνει ζώντας. (Βολοδέρνει κυρίως επειδή διαλέγει στρατόπεδο, ενώ τα εργαλεία του είναι φτιαγμένα για να δουλεύουν μαζί -«σύνθετη λειτουργία».)

Μετρίσιμα μεγέθη

(Πολλές φορές διερωτήθηκα «και γιατί θα έπρεπε ο άνθρωπος να ασχοληθεί μ’ αυτά που δεν βλέπει; Μια χαρά ζει κοιτώντας με τα ματάκια του κι ακούγοντας με τ’ αυτάκια του». Και είναι έτσι; )

Στην αρχαία αγορά της Αθήνας ανέβαιναν οι ρήτορες σε ένα βάθρο και χρησιμοποιώντας περίτεχνα τον λόγο μπορούσαν να πείσουν το πλήθος ότι λένε την αλήθεια. Και είχε πράγματι αποτέλεσμα. Την επόμενη όμως στιγμή μπορούσε να πάρει το λόγο ένας άλλος ρήτορας, που είχε τη δική του, τελείως διαφορετική από τον προηγούμενο αλήθεια, και να πείσει κι αυτός το πλήθος. Επειδή χρησιμοποίησε κι αυτός τον λόγο περίτεχνα.  

Σ’ αυτό το σημείο οι ρεαλιστές (ας τους πούμε έτσι, όσους επιλέγουν να καταλάβουν με τις αισθήσεις τους, και τους άλλους ας τους πούμε ιδεαλιστές), οι ρεαλιστές λοιπόν λένε ότι τον άνθρωπο τον σώζει η κρίση. Που σημαίνει ότι ακούγοντας δύο (ή πολλές) αντίθετες απόψεις μπορεί να κρίνει ποια είναι η αληθινή. Υπάρχει μόνο ένα πρόβλημα μ’ αυτήν την τακτική, κι αυτό είναι στην περίπτωση που καλείσαι να διακρίνεις ανάμεσα σε ψεύδη. (Το πιο αληθοφανές από τα ψεύδη, ψεύδος συνεχίζει να είναι.)

Ας πάμε πάλι στους ρήτορες που κατασκευάζουν περίτεχνα μια αλήθεια, και να προσθέσουμε ότι το ψεύδος υποβόσκει. Αλλά πριν πάμε στο «υποβόσκει», ας δούμε λίγο αυτό καθ’ αυτό το ψεύδος. Από τι υλικό είναι φτιαγμένο; Είναι κάτι υπαρκτό ή φανταστικό; (Στο λεξικό το αντίθετο του υπαρκτού είναι το φανταστικό! Και το φανταστικό μεταφράζεται ως «το έχει δημιουργήσει η φαντασία, υπάρχει μόνο σε αυτήν και όχι στην πραγματικότητα»! Επίσης αντίθετο του φανταστικού δίνει, εκτός του «πραγματικός», και το «αληθινός». Που αυτό σημαίνει ότι το ψεύδος δεν είναι αληθινό!)

Στο δια ταύτα, το ψεύδος είναι άυλο, δεν το βλέπουμε/ακούμε/ακουμπάμε/μυρίζουμε/γευόμαστε, το αντιλαμβανόμαστε μόνο έμμεσα. Ας προσδιορίσουμε λίγο το έμμεσα. Αν σε ρωτούσε κάποιος πώς έβγαλες το συμπέρασμα ότι ο τάδε σε κορόιδευε, τι θα απαντούσες; Λέμε «το μυρίστηκα ότι μου έλεγε ψέματα» (δεν μυρίζεται το ψέμα), ή «το είδα στα μάτια του» (ενώ δεν βλέπεται), ή «το ένιωσα» (ας το πούμε ένστικτο). Το ένιωσα.. Προκαλούν ένα αίσθημα τα άυλα, που του έχουμε δώσει το αντίστοιχο όνομα. Έτσι, ο πόνος αφορά το αίσθημα του πόνου, η αγάπη το αίσθημα της αγάπης, η ελευθερία το αίσθημα της ελευθερία κλπ.

Όσα δεν μπορούμε να αντιληφθούμε με τις πέντε αισθήσεις μας, αυτά που μόνο τα νιώθουμε από ένστικτο, δεν υπάρχουν; Ή καλύτερα, υπάρχουν, όμως μόνο μέσα στη φαντασία μας; Μπορεί να είναι κι έτσι, αφού ο άνθρωπος καταλαβαίνει ό,τι θέλει. - Από ένα σύγγραμμα ο καθένας θα πάρει ό,τι ήδη γνωρίζει. - Έναν άλλο άνθρωπο τον αγαπά για όσα θέλει να βλέπει σ’ αυτόν. - Τα περισσότερα που φοβόμαστε δεν υφίστανται, είναι αποκυήματα της φαντασίας μας. - Αν φτιάξει κάπως τα πράγματα ο άνθρωπος στο μυαλό του μπορεί να σταματήσει να στεναχωριέται, ακριβώς όπως τα φτιάχνει στο κεφάλι του ο δούλος και πιστεύει ότι είναι ελεύθερος.

Έχουμε λοιπόν και λέμε, από τη μία αυτά που αισθανόμαστε μπορούμε κάλλιστα να τα έχουμε δημιουργήσει μόνοι μας μέσα στο κεφάλι μας, κι από την άλλη υπάρχει κι αυτό το «υποβόσκει». Η έμμεση πραγματικότητα, αυτή που καλούμαστε να αντιληφθούμε όχι με τις πέντε αισθήσεις μας, είναι κάπου σε ένα βαθύ βάθος χωμένη, ή πίσω από σωρεία σωρών κρυμμένη. (Την ίδια ώρα που το άμεσο κραυγάζει.)

Και είναι οι λόγοι που το έμμεσο πετιέται στον κάλαθο των αχρήστων. (Και που συνεχίζει να με ταλαντεύει το «γιατί πρέπει να κάνει τόσο κόπο ο άνθρωπος για να δει αυτά που με τα μάτια του δεν βλέπει») 

Υπάρχει όμως και μία άλλη διαδρομή..

Από το τέλος προς την αρχή

Η σωρεία των σωρών είναι οι καταστάσεις που έχει φτιάξει ο άνθρωπος με το μυαλό του για να βλέπει αυτά που θέλει να δει (σε κάθε περίπτωση). Το βάθος το απύθμενο προέκυψε από την ηθελημένη (όλο και μεγαλύτερη) απομάκρυνση του ιδίου από το ένστικτό του. Γιατί όμως, ενώ είναι ένα τόσο χρήσιμο εργαλείο, πασχίζει να το εξαφανίσει;

Γιατί τον κάνει να μην νιώθει σίγουρος.

Το «αντίθετο» του ρεαλιστή, ο ιδεαλιστής, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, προσπαθεί διακαώς να απομακρυνθεί από το «ένα κι ένα κάνουν δυο». Και το κάνει για τον ίδιο ακριβώς λόγο, του εξαφανίζει τη σιγουριά.

Το αντίθετο εργαλείο από αυτό που έχει επιλέξει ο άνθρωπος για να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα, τού γκρεμίζει ολόκληρη την κοσμοθεωρία. Αν δει με τ’ αντίθετα μάτια δεν στέκει τίποτα, από όσα είναι, από όσα έχει επιλέξει.

Ισορροπία είναι όταν οι δυο κόσμοι (μέσα στον ίδιο άνθρωπο) λειτουργούν μαζί. Σύνθετη λειτουργία. (Υπάρχει τρόπος να επέλθει η ισορροπία και είναι απλός στην κατανόηση, αλλά και εφαρμόσιμος, θα δοθεί παρακάτω, θα προηγηθεί ένα παράδειγμα.)

Παράδειγμα άμεσης και έμμεσης πραγματικότητας

Θα χρησιμοποιήσω το σήμερα.

Έμμεση πραγματικότητα: Να παλέψεις για την ελευθερία σου, για την πατρίδα, για τη δημοκρατία. Να προτιμάς τον θάνατο από το να ζήσεις ηττημένος, δούλος. Να σταθείς αντάξιος της κληρονομιάς σου. Ή ταν ή επί τας. Ούτε σπίτι, ούτε μισθό, ούτε τίτλους, ούτε αίγλη, ούτε χρυσάφια, ούτε καν το σώμα σου δεν παίρνεις μαζί σου φεύγοντας, οι πράξεις σου μόνο σού ανήκουν. Ελεύθερος είναι αυτός που κάνει το χρέος του, χωρίς να υπολογίζει τίποτα, ούτε αποτέλεσμα ούτε κόστος.

Άμεση πραγματικότητα: Αν εναντιωθώ θα χάσω τη δουλειά μου και δεν θα μπορώ να ζήσω την οικογένειά μου. Αν μείνω και εγώ άνεργος ποιον θα ωφελήσω; Αν μου πάρουν το σπίτι και καταλήξει στο δρόμο η οικογένειά μου θα αλλάξω την κατάσταση; Αυτοί έχουν όλα τα μέσα, όλους τους νόμους με το μέρος τους, πάντα θα κερδίζουν. Αν μπω φυλακή ή πεθάνω θα τους φέρω κάποιο πλήγμα; Αυτοί δεν θα πάθουν τίποτα, εγώ θα έχω άδικα χαθεί, και η οικογένειά μου θα είναι αυτή που θα την πληρώσει.

Κλειδί

Το κλειδί είναι ότι και τα δύο είναι πραγματικότητα! Και τα δύο ισχύουν, και τα δύο είναι αλήθεια!

Κάτι που δεν βλέπει ούτε ο ιδεολόγος ούτε ο ρεαλιστής. Και για τους δύο, αν ισχύει το ένα δεν γίνεται να ισχύει το άλλο.

Αν ένας ρεαλιστής δει την έμμεση πραγματικότητα τι θα σκεφτεί για τον εαυτό και τις επιλογές του; Ότι είναι άχρηστος και ότι ό,τι επέλεξε στη ζωή του ήταν λάθος.

Ανάλογα ένας ιδεαλιστής, αν δει την άμεση πραγματικότητα τι θα σκεφτεί για τον εαυτό του και τις επιλογές του; Ότι είναι άχρηστος και ότι ό,τι επέλεξε στη ζωή του ήταν λάθος.

(Γι’ αυτό ένθεν κι ένθεν πολεμούν το «αντίθετο» της επιλογής τους, γιατί τους ακυρώνει όλη τους την ύπαρξη.)

Μόνο που δεν είναι αντίθετα. Μιλάμε για δύο ικανότητες που υπάρχουν για να εργάζονται συνδυαστικά. Υπάρχουν για να συνεργάζονται. 

Πάμε πάλι στο παράδειγμα του ρήτορα που πλασάρει ένα ψέμα για αλήθεια. Πρέπει να κλείσω τ’ αυτιά μου για να αντιληφθώ το έμμεσο; Και το αντίθετο: για να μην αρχίσω να παραλογίζομαι, πρέπει να ακούω μόνο με τ’ αυτιά μου;

(Το μέτρον άριστον δεν είναι κόβω το ένα άκρο, κόβω και τ’ άλλο και με ό,τι απομείνει, με τα μισάδια δηλαδή, δημιουργώ ένα ολόκληρο που το βαφτίζω μέσον. Μέτρον άριστον είναι έχω και τα δύο άκρα ολόκληρα, τα λαμβάνω υπόψη, τα ζυγιάζω και μετά με θάρρος επιλέγω.)

Πώς έρχεται η ισορροπία

Ο τρόπος είναι: Να μην επιβάλλεσαι στον εαυτό σου.

Που σημαίνει: • Να μην λες στον εαυτό σου τι πρέπει να καταλάβει. (Οι σωροί που έχεις στοιβαγμένους είναι όλες οι καταστάσεις που έφτιαξες με το μυαλό σου, ό,τι ήθελες εσύ να δεις κατά πώς σε βολεύει κάθε φορά. Με παράδειγμα: Δες τι ιστορία έφτιαξες μέσα στο κεφάλι σου για να εμπιστευτείς τον τσίπρα.)

• Να μην μεταλλάσσεις τα συναισθήματά σου. (Θα αναφερθώ σε μία παρερμηνεία, το «να είσαι ο εαυτός σου» το έχουμε συνδέσει με την καταπίεση. Που έχει μία βάση όχι όμως αυτή που του έχουμε αποδώσει. Το να μην καταπιέζω τον εαυτό μου δεν σημαίνει να μην κάνω πράγματα που δεν μου αρέσουν -δεν γίνεται να μην κάνω, ή πάθω, πράγματα που δεν μου αρέσουν, καθώς επίσης και το να κάνω μόνο ό,τι μου αρέσει απέχει παρασάγγας από την ισορροπία.) Το να μην καταπιέζεις τον εαυτό σου σημαίνει: όταν κάτι δεν σου αρέσει να μην προσπαθείς να το κάνεις με το μυαλό σου να σου αρέσει -ή να το αποφύγεις.

• Να μην λες στον εαυτό σου τι να κάνει (να μιλήσει για να σπάσει η σιωπή, να γελάσει για να γίνει ευχάριστος, να μην πει αυτό που πιστεύει για να έχει καλές σχέσεις με τους άλλους. Αναφέρομαι σε όλα όσα έχουν χρησιμότητα -και για τον ίδιο αλλά και για τους γύρω του- ΜΟΝΟ όταν τα κάνει ο άνθρωπος επειδή θέλει να τα κάνει.)

Αρκούν για να γίνει κατανοητό, να δούμε τώρα κατά πόσο είναι εφαρμόσιμο.

Ό,τι επιβάλλουμε στον εαυτό μας θεωρούμε ότι κάτι (έξω από εμάς) μας αναγκάζει. Είτε οι άλλοι άνθρωποι, είτε οι συνθήκες. Και είναι ο λόγος που μοιάζει αδύνατο να το σταματήσουμε. Στις ιδανικές συνθήκες και με τους ιδανικούς ανθρώπους (η μόνος του) θα μπορούσε ο καθένας μας να είναι ο εαυτός του.

Εφαρμόσιμο γίνεται όταν αντιληφθώ ότι τις εντολές τις δίνω εγώ στον εαυτό μου. (Ναι οι συνθήκες και οι άλλοι με αναγκάζουν, αλλά εγώ τις δίνω.) Αν είμαι εγώ ο εξουσιαστής μου αλλάζει άρδην το πράγμα, γίνεται εφαρμόσιμο. Τώρα για το κατά πόσο εύκολο είναι.. δεν είναι καθόλου. Είναι η πιο δύσκολη δουλειά, αλλά αυτή τον ξεχωρίζει κιόλας.

Πώς από αυτό έρχεται η ισορροπία

Ο λόγος που κάτι δικό μας το σταματάμε (προσπαθούμε να το ελέγξουμε, το αρνούμαστε) είναι ο φόβος. Φοβάμαι γιατί δεν το ξέρω, δεν το ελέγχω, ορίζω. Όταν φοβάμαι ένα κομμάτι μου, φοβάμαι εμένα. Από τη στιγμή που φοβάμαι τον εαυτό μου δεν γίνεται να με δω. Αν δεν με βλέπω ολοκληρωμένα, όλα όσα είμαι, δεν θα βρω ποτέ το μέσον.

Και γιατί μου είναι χρήσιμο το μέσον, η ισορροπία, να βλέπω όλα -και όσα τα μάτια μου βλέπουν και όσα δεν τα βλέπουν;

Η χρησιμότητα

Δεν θα μείνω στο ότι διαθέτει ο άνθρωπος σπουδαία εργαλεία και δεν τα χρησιμοποιεί, ούτε ότι ο συνδυασμός αυτός, η σύνθεση αυτή, είναι που τον κάνει να ξεχωρίζει, θα μείνω στη σπουδαία χρησιμότητα που στάθηκε ικανή να σταματήσει την αμφιταλάντευσή μου.

Όταν είναι μισός ο άνθρωπος (είτε στη μία πλευρά εστιασμένος, είτε στην άλλη) είναι έρμαιο! Δεν θα είναι ποτέ στο χέρι του η ζωή του.

Ο ρεαλιστής τρώει κατραπακιά όταν συμβεί κάτι εκτός σχεδίου του, και ο ιδεαλιστής όταν τον στριμώξει η απτή πραγματικότητα.

Σ’ ένα βιβλίο διάβασα «Όσο ο άνθρωπος έτρεμε από φόβο προς τη φύση, δεν ήταν ακόμη άνθρωπος», μεταφερμένο μέσα στην ίδια την οντότητά του: Αυτό που φοβάσαι σε εξουσιάζει. Ακόμα κι αν βρίσκεσαι στη «δυνατή» πλευρά, αδύναμος θα είσαι πάντα μπρος στην άλλη που φοβάσαι. (Και επειδή την έχεις, είναι μέσα σου, είναι εσύ και η άλλη πλευρά, δεν γίνεται ζώντας να αποφύγεις την μετωπική.)